سیل بی سیل...

به گزارش خبرگزاری صداوسیما مرکز اراک؛ اجرای طرح پارک آبخیز برای همیشه از وقوع سیلاب های غافلگیر کننده و ویرانگر در کشور جلوگیری می کند.
با استمرار اجرای درست و دقیق این طرح در همه استان ها و شهرهای سیل خیز، دیگر در هیچ نقطه کشور شاهد بروز خسارت های جانی و مالی ناشی از سیل به هموطنانمان نخواهیم بود.
نوروز 98 تلخ ترین عید ایرانیان...
هنوز خاطره تلخ نوروز 98 شیراز و برخی استان های کشور و صحنه های تلخ ثبت شده در قاب گوشی های تلفن همراه مردم از لحظات جان دادن خانواده های گرفتار در سیل را از یاد نبرده ایم که علاوه بر غم و اندوه مرگ ناباورانه آنان، خسارت های فراوان سنگین مالی هم به بار آورد.
متاسفانه همه ما شاهد تکرار این فجایع ناگوار هم در دیگر استان های جنوبی و شمالی کشور بودیم، بعید می دانم کسی باشد که انبوه خودروهای سرنشین دار شخصیِ گرفتار و معلق در گل و لای آب های خروشان شهرها و استان های سیل خیز کشور را در همین یکی دو سال پیش فراموش کرده باشد.
فریادهای کمک خواهی زن و بچه های مظلوم گرفتار در سیل بی امان و هجوم یکباره و غافلگیرانه آنان در سیل بی رحم، نه به شاهدان عینی مجال هر نوع کمک و نه به مسئولان فرصت هرگونه امداد داد.
فاجعه به حدی سریع و دور از تصور اتفاق افتاد که هیچ کمکی از دست کسی بر نیامد و فریاد سیل زدگان در زیر خروارها گِل و لای خفه شد و بهترین عزیزان مان را از دست دادیم.
این خاطرات غم انگیز را مرور کردم تا ضرورت اهمیت اجرای طرح پارک های آبخیز در کشور و به خصوص در استان های سیل خیز برای مهار سیلاب های فصلی را بازگو کنم.
نجات شهرهای در معرض سیل...
اکنون همت بالای مسئولان پرتلاش و خدوم استان مرکزی با ایجاد بزرگ ترین پارک آبخیز کشور در اراک، احتمال خطر سیل را در این شهر به صفر رسانده است.
اهمیت ایجاد این پارک آبخیز به حدی زیاد است که وزیر جهاد کشاورزی هفته پیش همزمان با هفته منابع طبیعی و درختکاری برای بهره برداری از بزرگ ترین پارک آبخیز کشور در کلان شهر اراک به این شهر سفر کرد و در مراسم افتتاح این طرح با بیان اینکه یکی از اهداف ایجاد این پارک ها نجات شهرها از سیل است، از نجات 11 شهر در معرض سیل کشور با اجرای این گونه طرح‌ ها خبر داد.
کاظم خاوازی با تاکید بر اینکه هدف نخست از ایجاد این پارک ها کنترل سیل در مناطقی است که مشرف به شهرهاست افزود: امسال 24 حوزه آبخیز در کشور مورد مطالعه قرار گرفت که با راه اندازی پارک های آبخیز، 11 شهر در کشور که در معرض سیل بودند کاملا پوشش داده شده و از خطر سیل در امان مانده اند.
او با بیان اینکه نجات شهرهای در معرض سیل در کشور تنها با ایجاد پارک آبخیز امکان پذیر است قاطعانه گفت: از این پس هیچ مشکلی برای این شهرها در سال های آتی رخ نمی دهد و دیگر تجربه دلخراش سیل دروازه قرآن شیراز تکرار نخواهد شد.
پارک آبخیز گردوی اراک خدمتی ماندگار در مسیر توسعه...
در این طرح احداث 195 بند و آبگیر در قالب عملیات مکانیک، نهال کاری، نگهداری، مراقبت و آبیاری 10 هزار اصله نهال در قالب عملیات بیولوژیک طرح های آبخیزداری انجام شده است.
اکنون 19 پارک آبخیز در سطح کشور وجود دارد که پارک آبخیز گردوی اراک با بیش از هزار و 400 هکتار مساحت یکی از بهترین و بزرگترین پارک های آبخیز ایران است.
این پارک با آبراهی به طول 10 کیلومتر از شیب و ناهمواری های طبیعی و پوشش مطلوب برخوردار است.
استاندار مرکزی می گوید: 20 میلیارد تومان برای احداث این پارک هزینه شده است.
به گفته سید علی آقازاده این اعتبار فقط سهم امسال است و در سال آتی هم 17 میلیارد تومان دیگر اختصاص خواهد یافت.
نگین انگشتری کلان شهر اراک...
پارک آبخیز گردوی اراک در دره‌ای عمیق و طویل در ارتفاعات جنوب غربی این شهر در دامنه کوه های سر به فلک کشیده و رودخانه‌ای جاری و پر آب واقع شده که هم بر ظرفیت‌های آن افزوده و هم چشم و گوش گردشگران طبیعت را می نوازد.
این پارک در منطقه‌ همجوار کلان شهر اراک به خاطر فراوانی درختان گردو به این نام مشهور شده و اکنون با اجرای طرح‌های متنوع آبخیزداری، چون نگینی بر انگشتری شهر اراک می درخشد.

پارک آبخیز؛ بهره گیری از مناظر طبیعی...

پارک آبخیز در حقیقت نوعی پارک یا بوستان به حساب می آید که با استفاده از ظرفیت حوزه های آبخیز و موقعیت دره ها، در مناطق کوهستانی ایجاد می شود تا ضمن جلوگیری از هدر رفت روان آب های ناشی از بارش های سیل آسا، با هدایت آن از کوچه ها و خیابان های شهر به پارک آبخیز، مانع از وارد شدن زیان و خسارت به شهر شود.
ابوالقاسم حسین پور کارشناس ارشد مهندسی منابع طبیعی و آبخیزداری می گوید: بهره گیری از مناظر طبیعی و چشم انداز آبی از ویژگی های بارز اینگونه تفرجگاه هاست که با استفاده از سازه های آبخیزداری به عنوان المان های ویژه پارک آبخیز مثل ایجاد آبشار، تراس بندی و کاشت گونه های درختی و با هدف بهره گیری از ظرفیت حوزه های آبخیز در توسعه گردشگری و طبیعت گردی طراحی و ایجاد می شود.
مزیت های پارک آبخیز گردوی اراک...
این پارک علاوه بر حفظ آب و خاک، پوشش گیاهی و کنترل سیلاب ها دارای ظرفیت های بی نظیری مثل گردشگری، ورزشی، تفریحی و در عین حال هم تفرجگاهی کاملاً طبیعی است که در اجرای طرح آن توجه جدی به اکوتوریسم و اوقات فراغت مردم شده است.
پارک آبخیز گردوی اراک علاوه بر این ظرفیت‌ها دارای 15 بند سنگی – ملاتی، احداث 27 بند خشکه چین، 153 مورد گاویون بندی، کاشت 52 هزار اصله نهال، نگهداری، مراقبت و آبیاری بیش از 57 هزار اصله نهال؛ شرایط مهار میلیون ها متر مکعب روان آب و سیلاب را فراهم کرده است.
پارک آبخیز حافظ امنیت جان و مال مردم...
در بارندگی های سیل آسای فروردین سال 98 که به بسیاری از استان‌های کشور خسارت‌های جانی و مالی فراوانی وارد شد، سیلاب جاری شده در شهر اراک به دلیل اجرای دقیق و به موقع طرح های آبخیزداری توسط مسئولان استان مرکزی به راحتی در مسیر کانال های از قبل احداث شده در سطح شهر هدایت و بدون وارد کردن کمترین خسارت به شهر، در حوزه آبخیز حاشیه شهر که اکنون با عنوان پارک آبخیز دره گردوی اراک به بهره برداری رسیده ذخیره شد.
یعنی هم بارش رحمت خدا ضمن هدر نرفتن برای مصارف مختلف ذخیره شد، هم با مهار کامل سیل مردم شهر متحمل خسارت های جانی و مالی نشدند.
مدیریت سیلاب ها، استراتژی مهم سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری کشور...
نوع رژیم بارندگی و وضعیت ساخت شهرها در ایران شرایطی را به وجود آورده که اغلب شهرها با مشکلات سیل مواجه هستند، موضوعی که در سال های اخیر بارها در مناطق مختلف کشور شاهد آن بوده و هستیم و مشکلات زیادی برای شهروندان و خسارت به شهرها را در پی داشته است.
رویکرد برنامه آبخیزداری و آبخوانداری سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری کشور در مدیریت حوزه های آبخیز شهری، مدیریت سیلاب ها از منشاء آن در سطوح حوزه های آبخیز بالادست شهرها و استفاده از ظرفیت سیلاب های مهار شده در مناطق مستعد توسعه تفرجگاه های همجوار با سکونتگاه های شهری، با مشارکت شهرداری ها و بخش خصوصی است.
اجرای پروژه‌های آبخیزداری در 10 هزار نقطه كشور...
پیش از این رئیس سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری كشور از افزایش پروژه‌های آبخیزداری و آبخوانداری در 10 هزار نقطه كشور خبر داده بود.
خلیل آقایی می گوید: پروژه‌های آبخیزداری و آبخوانداری پارسال با 2 هزار و 200 میلیارد تومان از صندوق توسعه ملی اجرا شده است.
اجرای طرح های آبخیزداری دانشی است كه در همه كشورهای پیشرفته و توسعه‌ یافته پذیرفته شده و همچنان هم در حال اجراست که البته ایران هم به دلیل قرار گرفتن در كمربند خشك و نیمه خشك از این دانش برخوردار است.
آبخیزداری؛ کاهش زیان به محیط زیست...
اکنون دیگر بر کسی پوشیده نیست که اجرای عملیات آبخیزداری و آبخوانداری سبب كاهش خسارت های ناشی از سیل به محیط زیست می شود، اما بهره برداری های نادرست از منابع طبیعی و غفلت در مدیریت می تواند علاوه بر تخلیه آبخوان ها و فرونشست دشت ها، به بی توازنی در عرصه های طبیعی، اكولوژیك و هیدرولوژیك و كاهش امنیت غذایی، حیات اقتصادی و اجتماعی مردم و حتی به تهدیدی برای امنیت جانی و مالی آنها منجر شود.
در هر نقطه از كشور که اقدامات آبخیزداری اجرا شده، خسارت های ناشی از سیل در آنجا رخ نداده و یا بسیار پایین بوده است.
استان مرکزی سربلند در مدیریت و کنترل سیلاب های زیان بار...
در یکی دو سال اخیر که استان های گلستان، مازندران، ایلام، كرمانشاه، لرستان، خوزستان، چهارمحال و بختیاری و كهگیلویه و بویراحمد در شرایط اضطرار سیل قرار گرفتند و جاده های بین شهری در این استان ها بسته و بسیاری از خانه ها در شهرها و روستاها ویران شد، تنها استانی که توانست با اجرای به موقع طرح های آبخیزداری که پبشتر هم به آنها اشاره کردم، مانع از خسارت های سیل شود استان مرکزی بود که از دوراندیشی و درایت مسئولان این استان حکایت دارد.
پارک آبخیز؛ پل ارتباط شهر با طبیعت...

ابوالقاسم حسین پور کارشناس ارشد مهندسی منابع طبیعی و آبخیزداری می گوید: آبخیزداری در رویکرد نوین مدیریت آبخیزهای شهری، علاوه بر اهداف حفظ منابع پایه آب، خاک، پوشش گیاهی و مدیریت سیل های ورودی به شهرها، تقویت ارتباط انسان و طبیعت را هم در قالب پارک آبخیز هدف گذاری کرده است.

ضرورت احداث پارک آبخیز برای هدایت و کنترل سیلاب های شهری...

تغییر اقلیم و تشدید سیل های شهری و همچنین سبک شهرنشینی مدرن و دور بودن از طبیعت، دو مشکل اساسی برخی شهرهای کشور در شرایط کنونی است.
پارک آبخیز در حقیقت پاسخ به دو نیاز اساسی کنترل سیلاب های شهری و ایجاد تفرجگاه طبیعی در مجاورت مراکز جمعیتی است تا ضمن فراهم کردن امکانات رفاهی برای مردم، امنیت جانی و مالی آنها را هم تامین کند.

ایجاد تفرجگاه طبیعی در مجاورت شهرها...
پارک آبخیز نوعی پارک طبیعی محسوب می شود که با داشتن چشم اندازها و مناظر طبیعی در قالب طرح های آبخیزداری و آبخوانداری در پیرامون سکونتگاه های شهرها ایجاد می شود.
نزدیکی به شهر و سهولت دسترسی به طبیعت و محیط های طبیعی و بکر برای شهروندان از امتیازات ویژه پارک آبخیز است.
البته ناگفته نماند متولیان شهرسازی مثل وزارت راه و شهرسازی، شورای عالی شهرسازی و معماری و شهرداری ها در کنار متولیان عرصه های منابع طبیعی و آبخیزداری، ضمن حفظ عرصه های طبیعیِ پیرامون شهرها، حفظ عرصه های جذب روان آب ها در بالادست و جلوگیری از گسترش بیش از حد سطوح نفوذ ناپذیر و عایق شهری؛ باید برای توفیق در این زمینه اهتمام و نگاه ویژه ای به ایجاد پارک های آبخیز در کشور داشته باشند.
مهار سیلاب ها، اینبار با کاشت درخت...
علاوه بر استفاده از روش های متداول برای مهار سیلاب های فصلی مثل حفر کانال های هدایت روان آب ها در شهرهای سیل خیز در زمان بارندگی های شدید و هدایت سیلاب به خارج از شهر، اکنون کاشت انواع درخت به ویژه درختان مثمر در طرح آبخیزداری از موضوعاتی است که در کشورهای مختلف دنیا به آن توجه جدی شده و علاوه بر توسعه منابع طبیعی و تاثیر فراوان بر حفظ محیط زیست، مانعی جدی در مقابل سیلاب های مخرب است.
به همین دلیل اکنون کاشت درخت در شهرها و اماکن عمومی ‌در سراسر جهان مورد توجه مسئولان شهری و مؤسسه ها و تشکل های مردم نهاد قرار گرفته و سعی می کنند در اماکن عمومی درخت بکارند تا هم موجب سرسبزی، آبادانی و زیبایی بصری شهرها شود و هم از وقوع سیل‌های مخرب جلوگیری کند.
اجرای طرح جهانی سیاره سالم...
آمریکا، کانادا و چین در اجرای طرح سیاره سالم پیشرو هستند.
موضوع از این قرار است که بنیاد خیریه غیرانتفاعی اِف تی پی اِف در آمریکا با اجرای طرح هر نفر مسئول کاشت سه درخت مثمر با شعار "کاشت درخت میوه برای داشتن سیاره سالم" در فضاهای عمومی، مدارس دولتی و پارک‌های شهری نهضت بزرگی راه اندازی کرده و در این مسیر گام های موثری هم برداشته است.

تقویت فرهنگ حفظ منابع طبیعی با مشوق های فرهنگی...
در همین راستا شهردار و سازمان پارک‌های شهر ونکوور کانادا هم که در کاشت درختان و گیاهان و طراحی فضای سبز در دنیا مقام نخست را دارد از سال 2003 تا کنون در زمینه کاشت انواع درخت به ویژه درختان میوه در مکان های عمومی فعالیت می‌کنند.
آنان حتی در طرحی تشویقی به کودکان 6 تا 13 سال که در پارک‌ها درختان میوه بکارند جایزه هم می‌دهند.
در خیابان‌های شهرهای مختلف چین نیز انواع درختان میوه کاشته اند تا مردم هم هوای سالم و مطبوع تری استشمام کنند و هم از سرسبزی و طراوت این منابع طبیعی شادابی و روحیه سلامت مضاعف کسب کنند؛ مثلا در شهر یوشی این کشور درخت خرمالو در شهر به ‌وفور یافت می‌شود.
همه این اقدامات در گستره جهانی تنها برای نیل به دو هدف مهم و بزرگ که یکی حفظ منابع طبیعی و محیط زیست و دیگری هم توسعه زیرساخت های شهری برای جلوگیری از خسارت های فاجعه بار ناشی از سیل انجام می شود.
راهکارهای توسعه پارک آبخیز در ایران...
اما مهمترین راهکارهای توسعه اصولی پارک های آبخیز شهری در کشور با هدف استفاده از ظرفیت های موجود:
* تدوین ضوابط و استانداردهای احداث پارک آبخیز.
این مهم در دستور کار سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری کشور با حمایت نظام فنی اجرایی سازمان برنامه و بودجه قرار دارد.
* ارتقای سطح همکاری مشترک وزارت کشور، میراث فرهنگی و گردشگری و جهاد کشاورزی و مشارکت شهرداری ها با سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری کشور با پیش بینی و تصویب منابع لازم در بودجه های سنواتی هر دو ارگان، به ویژه بودجه های سالانه شهرداری ها.
* اعطای تسهیلات بانکی کم بهره برای سرمایه گذاری بخش خصوصی.
* استفاده بهینه از بستر پارک آبخیز برای توسعه ورزش به ویژه ورزش همگانی.

حرف آخر...
احداث پارک آبخیز اقدامی مناسب و مکمل در جهت بهسازی محیط شهری است و با اجرای این طرح ها به سمت احداث شهرهای ایمن در برابر سیل خواهیم رفت.
پارک آبخیز دره گردوی اراک هم که نوزدهمین و بزرگ ترین پارک آبخیز ایران است با هدف دستیابی به اهداف بیان شده و به خصوص مهار سیلاب های فصلی اجرا شده، گنجینه درخشانی است که هم رفاه و آسایش مردم را فراهم می کند، هم از هدررفت منابع آبی جلوگیری می کند و هم در فصول بارندگی سال، حافظ جان و مال مردم در برابر سیلاب های ویرانگر است.
بر همین اساس در صورت توسعه و افزایش تعداد پارک‌های آبخیز در کشور به ویژه در استان های سیل خیز و البته با حضور و مشارکت جدی بخش خصوصی علاوه بر حفظ طبیعت و تلاش موثر برای داشتن محیط زیست سالم، بزرگترین مزیتی که می توان از اجرای این طرح در نظر داشت جلوگیری از وارد آمدن خسارت های جانی و مالی به مردم در مقابل سیلاب‌ها است./
نویسنده: سید احمد طباطبایی